ภาษาไทยถิ่นใต้ (ภาษาใต้) :
กรณีศึกษาภาษาสงขลา ( หมวด -  ต  )

ต หน้าที่ 2
 

หมายเหตุ :  เสียง ต. -  อักษรกลางในสำเนียงใต้(สงขลา)จะมีฐานเสียงเป็นเสียงจัตวา เช่น                    ตุงหัว ( ล้มหัวคะมำ )   จะออกเสียง เป็น  ตุ๋ง - ฮั้ว                    ตาย (หมดลมหายใจ)   จะออกเสียง เป็น  ต๋าย               อักษรสูง ในสำเนียงใต้(สงขลา) จะมีฐานเสียงเป็นเสียงตรี   เช่น                    หัว    จึงออกเสียง เป็น  ฮั้ว  ตามตัวอย่างข้างต้น

ตะ,  ต้า (ว.)  คำช่วยกริยาบอกลักษณะบังคับ ใช้เหมือนกับคำว่า   เถอะ,  นะ
            " หลบบ้าน ตะ นัอง "  -   กลับบ้านเถอะน้อง
            " แน่งเสียต้า มูสังแหย้ว มาแล้วโด้ " - นิ่งเสียนะจ้ะ มูสังแหย้ว มาแล้วโน่น

ต่อแย่ง  (ออกเสียงเป็น ต่อ-แหย่ง ) (ก.) 1. เกี่ยงกัน ขัดขืนกัน ,  2. ลักษณะการ
          ผสมพันธุ์ของสุนัข   ภาษาไทยถิ่นใต้เรียกว่า  "หมาต่อแย่ง"

ต้อง  (ก.)   แตะ, สัมผัส, จับ
        " ต้องเขียด อย่ากลัวคาว ฉวยมือลูกสาว อย่ากลัวเสียเบี้ย " วลีนี้ความหมายตรง
        ก็คือ   จับเขียดอย่ากลัวคาว จับมือสาวๆ อย่ากลัวว่าจะต้องเสียเงิน   เป็นสำนวน
        ไทยถิ่นใต้  ใช้ในความหมาย  จะทำอะไร ก็อย่ากลัวผลที่จะเกิดขึ้นตามมา

ตัว    คำนี้ในภาษาไทยถิ่นใต้(เฉพาะภาษาสงขลา-พัทลุง)  มี 2 ความหมาย คือ
        1. (น.) ใช้นับจำนวน สัตว์ หรือสิ่งของ
        2. (น.)  เป็นคำที่ใช้เรียกขานผู้ที่อาวุโสกว่าผู้พูด เป็นคำที่ให้เกียรติ  ( เลือนมา
       จากคำว่า ต่วน ในภาษามลายูโบราณ ที่ผู้น้อยใช้เรียกขาน ผู้อาวุโสกว่า หรือสูง
       ศักดิ์กว่า )

       การใช้คำๆนี้ ไปพูดกับผู้หลักผู้ใหญ่ ในจังหวัดอื่น ที่ห่างไกลจากสงขลา  มักเกิด
       ความเข้าใจผิดอยู่บ่อยครั้ง  เพราะผู้ฟังเข้าใจว่า คำว่า ตัว นี้ เปรียบได้กับสัตว์จึง
       รู้สึกโกรธ ทั้งๆที่ผู้พูดพูดด้วยความเคารพ  ดังนั้น เพื่อเลี่ยงปัญหาความเข้าใจผิด
       ดังกล่าว คนสงขลาจึงควรพูดตามธรรมเนียม ในถิ่นนั้นๆ   เช่น  ในจังหวัดนครศรี
       ธรรมราช ก็ใช้คำว่า  เติ้น แทน   ( อย่างไรก็ตาม คำว่า เติ้น ของชาวนครฯ ก็เป็น
       คำที่เลือนมาจาก tuan ในภาษามลายู เช่นกัน)
       
        กรุณาเปรียบเทียบกับภาษามลายู  tuan  

ตาหลุน (ว.) ตาโปน, ตาถลน,
        " ฮู ตาหลุน "  (งูตาถลน)   = งูสิง : งูไม่มีพิษชนิดหนึ่ง เลื้อยหรือเคลื่อนไหว
       ปราดเปรียว ว่องไว
      ( ในภาษาไทยถิ่นใต้(สงขลา) ไม่มีเสียง ง  แต่จะใช้เสียง ฮ แทน    ดังนั้น  ฮู
      ในสำเนียงไทยถิ่นใต้-สงขลา  ก็คือ งู ในภาษาไทยภาคกลาง )

ตากาหลา ยายกาหลี, เจ้าเปรว  (น.) วิญญาณที่ดูแลป่าช้า(เปรว) ตามความเชื่อ
        ของคนไทยถิ่นใต้     ตากาหลา เป็นคำที่เลือนมาจาก กาฬ, พระกาฬ  ส่วนยาย
        กาหลี นั้น เลือนมาจากคำว่า กาลี, เจ้าแม่กาลี คนไทยถิ่นใต้ดั่งเดิม จะเรียกรวม
        เป็น  ตากาหลา ยายกาหลี   หรือ   เจ้าเปรว

ตาม  (ก.) 1. ไป หรือมาข้างหลัง หรือภายหลังโดยลำดับของสิ่ง หรือเหตุการณ์ที่มีมา
        ก่อน  (ความหมายทั่วไป ตรงกับความหมายในภาษาไทยภาคกลาง)   
        2. ใช้ให้แสงสว่าง  
            ตามไต้,    ตามเกียง(ตะเกียง)

ตายพราย  (ว.)  คำนี้ ใช้เรียก ต้น(กอ)กล้วย ที่ยืนต้นตาย เนื่องจากฝนตกมาก มี
        ความชื้นแฉะเกินไป  อาการเช่นนี่เรียกอีกคำว่า  เตราะน้ำ  ก็ได้

ตายาย, หัวโค่ตายาย  (น.)  บรรพบุรุษ, โคตรเหง้าวงศ์ตระกูล
        " ตายายร่วมกัน,  หัวโค่ตายายร่วมกัน "   ทั้ง 2 คำนี้  ในภาษาไทยถิ่นใต้
       (สงขลา - คลองหอยโข่ง) ใช้ในความหมาย  มีบรรพบุรุษร่วมกัน หรือ สืบเชื้อ
        สายเดียวกัน   เฉพาะคำว่าหัวโค่ตายาย มักใช้เพื่อเน้นว่า เป็นญาติพี่น้องที่สืบ
        เชื้อสายเดียวกันจริงๆ  บางครั้งจะใช้ในการแช่งด่า  เช่น  
         " เบอะ หมัน เบล่อ มาตั้งแต่ หัวโค่ตายาย " - ก็มันบ้ามาตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายาย,
        บ้าทั้งโคตร  ( หัวโค่  - โคตรเหง้า )
         " หิ้งตายาย " - หิ้งบูชาผีบรรพบุรุษ หรือผีตายาย   ที่ผู้คนถิ่นปักษ์ใต้ จะมีไว้
        ประจำครัวเรือนสำหรับลูกหลานจุดธูปเทียนบูชา    ด้วยความเชื่อที่ว่า หากลูก
        หลานเคารพบูชาอย่างสม่ำเสมอ "ตายาย"จะคุ้มครองและบันดาลในสิ่งที่ลูก
        หลานต้องการ แต่หากลบหลู่ ขาดความเคารพ ก็จะถูก  "ตายายทัก" (ตายาย
        สาปแช่ง)
        " ตายายโนรา "  - บรรพบุรุษหรือผู้ให้กำเนิดโนรา ตามตำนานประกอบด้วยขุน
        ศรีศรัทธา นางนวลทองสำลี และแม่ศรีมาลา

ตา อยาก (ออกเสียงเป็น ตา ยาก) (ก.) โลภ, อยากได้ของคนอื่นจนน่ารังเกียจ
        คำนี้มักใช้ในการดุด่า หรือ ว่ากล่าวตักเตือน
   “ ไอ้บ่าวนุ้ย  มึงอย่า ตาอยาก ของเพื่อนนักแรง, อยากได้จริงๆ กะทำงานเก็บเบี้ย
      เซ้อเอาเอง ”  -  ไอ้หนู เอ็งอย่าโลภมาก อยากได้ของคนอื่น, ถ้าอยากได้จริงๆก็
      ต้องทำงาน เก็บเงินซื้อเอาเอง

ตี   (น.)  คำที่ใช้บอกเวลาในภาษาไทยถิ่นใต้  ใช้ได้ทั้งกลางวันและกลางคืน  เช่น
      ถาม  " พี่หลวงมาถึงเม่อใด " =  พี่มาถึงเมื่อไหร่
      ตอบ  " พี่มาถึง แรกตีห้า "   =  พี่มาถึงเมื่อ 5 นาฬิกา

     ประโยคนี้ในภาษาไทยถิ่นใต้ อาจจะหมายถึง เวลาตีห้าก่อนสว่างหรือ เวลา 5 
     โมงเย็นก็ได้  ดังนั้น จึงจำเป็นจะต้องมีข้อความขยายต่อท้ายประโยค เช่น      
          พี่มาถึง แรกตีห้า หัวรุ่ง   หรือ    พี่มาถึง แรกตีห้า หวันเย็น             

        (ดูคำอธิบายการใช้ คำว่า แรก  และคำว่า  ต่อ  เพิ่มเติม )

ตี้เทียวแฮ็ด,  นกตี้เทียวแฮ็ด  (น.) นกต้อยตีวิด,   นกกระแตแต้แว้ด
        นกในวงศ์ Charadriidae ชนิด Vanellus indicus  ตัวขนาดนกเขาใหญ่ หัวสีดำ
        ขนบริเวณหูสีขาว  มีเนื้อติ่งสีแดงยาวยื่นจากขอบตาด้านหน้า ปากยาว ขายาว สี
        เหลือง ตีนมี ๓ นิ้ว  ร้องเสียงแหลม "แตแต้แว้ด"

        คนไทยถิ่นใต้(คลองหอยโข่ง-สงขลา) ได้ยินเสียงนกชนิดนี้ ร้องเป็น "ตี้เทียว
        แฮ็ด"  จึงเรียกนกนี้ว่า  นกตี้เทียวแฮ็ด
 

ตุกแตน  (น.)  ตั๊กแตน
        " ตุกแตนบูน " - ตั๊กแตนตำข้าว

ตุง (ก.) ( สำเนียงสงขลา ออกเสียงเป็น ตุ๋ง ) 1. ยื่นออกมา, นูนออกมา (ความหมาย
     ตรงกันกับความหมายในภาษาไทยภาคกลาง )
     2. ล้มหัวคะมำ, ล้มหัวทิ่ม
     " ตุงหัว " -  หกล้มหัวคะมำ
     " ตุงหัว ตีนเซ่อ "   -   หกล้มหัวคะมำ เท้าชี้ฟ้า( ตีนเซ่อ = เท้าตรง )

ตุด   (น.)  หูด

ตุ หรุด,   ตุ หลุด (น.)  บุหรี่มวนโต ห่อด้วยใบตอง หรือใบไม้

ตุหยง,  ดุหยง  (น.)  พะยูน,  สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมชนิดหนึ่ง ที่อาศัยอยู่ในทะเล
         ( ตุหยง, ปลาตุหยง เป็นคำที่คนไทยถิ่นใต้ฝั่งอันดามันใช้เรียกสัตว์ชนิดนี้ )

ตูหนา (น.) ปลาไหลทะเล, ปลาไหลชนิดหนึ่งมีครีบอาศัยอยู่ในทะเลแต่ขึ้นมาวางไข่
      ในแม่น้ำลำคลอง พบมากแถบปักษ์ใต้ฝั่งตะวันตก ไทยถิ่นใต้ เรียกว่า ปลาตูหนา

ตู้ตี้      (ก.)  แหย่ด้วยนิ้ว ให้ผู้อื่นมีอาการจั๊กจี้  ("ดักเดียม, ดักตูเดียม" )

เต็มสาว  (เต็มบ่าว)   (ว.) เป็นสาวเต็มตัว  (เป็นหนุ่มเต็มตัว)

เตะ  (ก.) ติ,  ตำหนิ    ( สำเนียงสงขลา จะแปลงเสียง อิ  เป็น เสียง เอะ   ) 

เติบ  (ว.) ใหญ่    " อีสาวนี้ แขน ขาเติบ เหมือนคนชาย "
                        อีสาวคนนี้ แขน ขาใหญ่  เหมือนผู้ชาย

แต่ (ว.) 1. จาก   "มาแต่ไหน" -  มาจากไหน
       2.  เมื่อ    
           " คนแต่แรก"  - คนสมัยก่อน , คนเมื่อสมัยก่อน, คนโบราณ
           " มาแต่วา" - ภาษาไทยถิ่นใต้(นครศรีฯ)ใช้ในความหมาย  มาตั้งแต่เมื่อวาน
                            (สงขลา จะใช้คำว่า มาแรกวา)
           "มาแต่ซือ" - ภาษาไทยถิ่นใต้(นครศรีฯ)   ใช้ในความหมาย   มาตั้งแต่เมื่อ
                            วานซืน  (ภาษาสงขลา จะใช้คำว่า มาแรกวาซือ)
        3.  กว่า    
           "หลวงไข รวยแต่เพื่อน" -  หลวงไข่รวยกว่าคนอื่น (รวยมากกว่าเพื่อนๆ)

แตกเบี้ย  (ก.)  เอาเงินไปแลก
           " แตกเบี้ยซักร้อยบาท "   -  แลกเงินเป็นแบงค์ย่อยสัก 100 บาท

แตกปอม, ปอม (น.) ปุ่มพองมีน้ำใสที่ฝ่ามือ เนื่องจากการเสียดสี หรือจับจอบจับพร้า
       ทำงานหนัก ภาษาไทยถิ่นใต้(สงขลา) จะเรียกว่า  " มือแตกปอม "
       หากทำงานหนักอยู่เป็นประจำ จนปุ่มที่ฝ่ามือนี้แข็งด้าน จะเรียกว่า " มือเป็นปอม "

แตกเลือด  (ก.)  กินอย่างไม่สำรวม  มูมมาม  (เป็นคำหยาบ  ที่ใช้ด่า )

แตงจีน (น.) แตงโม (Citrullus lanatus วงศ์ Cucurbitaceae)พืชล้มลุกเป็นเถา อายุ
        สั้น เลื้อยไปตามพื้นดิน เถามีมือเกาะ ผลมีน้ำประกอบอยู่เป็นจำนวนมาก กินได้

แตงไข่เข้  (น.) แตงกวา ไม้เลื้อยในวงศ์ Cucurbitaceae ตระกูลเดียวกันกับแตงโม

แตงต้น  (น.)  มะละกอ
      คำว่า แตงต้น  นี้   เป็นคำในภาษาไทยถิ่นใต้(สงขลา-คลองหอยโข่ง) ใช้เรียก
      มะละกอพันธุ์พื้นเมืองดั่งเดิม ที่มีลำต้นสูง ผลมีขนาดเล็ก

โตง , โดดโตง  (ก.) กระโดดเพื่อจับสิ่งของที่อยู่สูง (พอจะกระโดดถึง)

โต้แก่, โต๊ะแก่   (น.) คนแก่ที่ค่อนข้างดื้อเอาแต่ใจ 
        มักเป็นคำ ที่เด็กๆใช้บ่นคนเดียวหรือพูดลับหลัง เมื่อรำคาญคนแก่ เช่น
             "  เอาะ โต้แก่ นี่ "
        คำนี้ ถ้าพูดเสียงดังหรือพูดตอบโต้ผู้ใหญ่ จะถือว่าเป็นกิริยาที่ไม่สุภาพก้าวร้าว

โต้หนัง (น.)  คู่หมั้น   ในสมัยก่อนแถบปักษ์ใต้ชายแดนจะมีประเพณี " เฝ้าโต้หนัง "
        ( ออกเสียงเป็น เขว้า โต้หนัง) กล่าวคือ  หลังจากที่เจ้าบ่าวได้สู่ขอเจ้าสาวแล้ว
        ฝ่ายเจ้าบ่าวจะต้องไปช่วยงาน หรือไปเฝ้าอยู่ที่บ้านของเจ้าสาวก่อนจะถึงวันแต่ง
        งานประมาณ 1-2 เดือน  
         ( คำว่า โต้หนัง นี้มาจากภาษามลายู  tunangan )  

โต้งเบ้ง  (ก.)   ห้อยโหน       " โต้งเบ้ง ย่านเชียก "   -   ห้อยโหนเถาวัลย์

โตน (น.)  น้ำตก    โตนงาช้าง - ชื่อน้ำตก สถานที่ท่องเที่ยวในเขตอำเภอหาดใหญ่

โตรฺะ    (ว.) ไม่สุภาพ, ลามก
           คำนี้มักใช้เฉพาะในการเล่นหนังตลุง
     " หนังพร้อม ดอ  (หนังพร้อมอัศวิน) เล่นหนัง โตรฺะ อิตาย หลกแต่เรื่องพรรค์นั้น "
    - หนังพร้อม ดอ  (หนังพร้อมอัศวิน) เล่นหนัง ลามก จะตาย ตลกแต่เรื่องพรรค์นั้น 

เต้าคั่ว (น.)  (ออกเสียงเป็น  ท่าวคั้ว )   เป็นชื่อของอาหารชนิดหนึ่งของคนสงขลา
         (อาหารโปรดของ ป๋าเปรม ด้วย )   ส่วนประกอบของเต้าคั่ว มี    เส้นหมี่ลวก,
          ผักบุ้งหั่นลวก, ถั่วงอกลวก,  หมูสามชั้น (ต้มหั่นเป็นชิ้นบางๆ) , ไข่ต้มผ่าครึ่ง,
          เต้าหู้ทอดหั่นบางๆ,  แตงกวาหั่น, กุ้งชุบ แป้งทอด  ส่วนประกอบทั้งหมดนี้จะ
          ต้องราดด้วยน้ำราดเต้าคั่ว   ที่มีส่วนผสมของน้ำตาลปี้ป น้ำปลา น้ำส้มสายชู
          กระเทียมสับ เคี่ยวจนน้ำกึ่งเหนียวกึ่งใส   มีรสเค็มรสหวานนำ  รสเปรี้ยวตาม
          เต้าคั่วอาหารของคนสงขลาชนิดนี้ ปกติจะทานเป็นอาหารเช้า หรืออาหารว่าง
          มักจะขายเคียง กับข้าวยำ

-    ก.    =    กริยา        ว.    =     วิเศษณ์ (คุณศัพท์, กริยาวิเศษณ์)

     น.    =    นาม          ส.    =     สรรพนาม

     สัน.  =    สันธาน      บ.    =     บุรพบท          อ.   =     อุทาน
     จ.    =   ภาษาจีน      ม.   =     ภาษามลายู     ข.   =    ภาษาเขมร