ภาษาไทยถิ่นใต้ (ภาษาใต้) :
กรณีศึกษาภาษาสงขลา ( หมวด -    ห   )

ห

หก   (สำเนียงสงขลา ออกเสียงเป็น ฮ็อก ) (ก.)  โกหก
      " หกใส่ "  -  กล่าวหา, ใส่ความ
      " ไอ้บ่าว หมึงทำ กะรับเสีย อย่าหกใส่น้อง " -ไอ้หนูเอ็งเป็นคนทำ ก็ยอมรับเสีย
        อย่าใส่ความน้อง

หบ  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น ฮ็อบ) (ว.) สมแล้วที่.....( ก็เลยโดนเช่นนี้)
        " หบ บ้า,  หบ เบล่อ "  -  สมแล้วที่บ้า ( อยากบ้าดีนัก) เลยโดน....
        " หบด้น "  -  สมแล้วที่ทำเป็นคนดุ ทำเป็นนักเลง ( เลยโดนดีเช่นนี)
        "บ่าวคล้อยถูกฟันแขนขาด หบด้นไป  เขาห้ามแกแล้ว ว่าอย่าเข้าไปๆ แกกะ
        ไม่ฟัง"

หม   (สำเนียงสงขลา ออกเป็นเสียง   ฮ้ม )  (ก.) 1. ห่ม ( ห่มผ้า)
        2.  ขย่ม , เขย่า,  ทำให้สั่นไหว
        " โหลกม่วง อยู่ปลายกิ่งเกี่ยวไม่ถึง หม เอาเลย ไอ้บ๋าว "
        - ลูกมะม่วง อยู่ปลายกิ่ง เกี่ยวไม่ถึง เขย่ากิ่งเอาเลย ไอ้หนู
          

หวน  (สำเนียงสงขลา ออกเป็นเสียง   ฮ้วน ) 1.  (ก.)  ย้อนมาที่เดิม,  ย้อนกลับ
         (ความหมายเหมือนกันกับภาษาไทยมาตรฐาน)
         2.  (ก.) กริยาที่อมน้ำกลั้วคอแล้วดื่มเพื่อลดอาการฝืดคอ ในภาษาไทยถิ่นใต้
         เรียกว่า "หวนน้ำ"  เช่น "เคี้ยวท่อม แล้วหวนน้ำตาม" - ความหมายคือ
         เคี้ยวใบกระท่อมแล้ว ดื่มน้ำตาม

หวยๆ  (สำเนียงสงขลา ออกเป็นเสียง ฮ้วยๆ ) (ก.) สั่นไหว  (สิ่งมีชีวิตหรือไม่มีชีวิต
         ก็ได้ )
           " ใบไม้หวยๆ "  -  ใบไม้สั่นไหว
           " เริ่นหวยๆ "     -  บ้านสั่นไหว   ( เริ่น = เรือน,  บ้าน )

หอน (สำเนียงสงขลา ออกเป็นเสียง  ฮ้อน ) 1. (ก.) หอน, ร้องเสียงยาวโหยหวน
           (ใช้กับหมา) 
           2.  (ว.) หอน  (มาจาก ห่อน ในภาษาเก่า) คำนี้ในภาษาสงขลามีความหมาย
                เช่นเดียวกับ คำว่า  เคย  มักใช้ในประโยคปฏิเสธ โดยจะมีคำว่า ไม่  นำ
                หน้าเสมอ  ตัวอย่างเช่น
                   " ไม่หอนไป "   -    ไม่เคยไป
                   " ไม่หอนรู้ "     -     ไม่เคยรู้
                   " ไม่หอนเห็น "  -    ไม่เคยเห็น
          คำว่า หอน ในความหมายที่ 2  นี้  เป็นคำที่บ่งบอกว่า ผู้พูด คือ  คนสงขลา 
          หรือคนที่อยู่ในพื้นที่ใกล้เคียงกับสงขลา 

หะ (สำเนียงสงขลา ออกเป็นเสียง  ฮะ ) (ก.)  อาเจียน
         " กินจน หะ "   -  กินมากไป จนอาเจียน
         " หะ ออกเลือด "   - อาเจียนออกเป็นเลือด

หีด  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น ฮีด )  (ว.)  นิด , หน่อย 
       " เร็วๆ หีด "  -  เร็วๆหน่อย
       " ขอเวลาสักหีด "  -  ขอเวลาสักนิด, ขอเวลาหน่อย
       " เท่าหีด, แยด, แต็ด, เท่าตุ้งแยด " - นิด, นิดเดียว, มีปริมาณหรือขนาดที่น้อย
        มาก

หักนา  (ก.) ถางป่าที่อยู่ในทุ่ง ขุดตอไม้ พร้อมทั้งทำคันนา เพื่อเปลี่ยนสภาพป่าให้
        เป็นที่นาทำกิน
      " รุ่นพ่อเฒ่า เขาหักนา กับพร้า กับจอบ  หวางอิเสร็จ เหนื่อยกันเป็นเดือน มารุ่น
        หลาน จ้างรถไถ ดันวันสองวัน กะเสร็จ "
        สมัยคุณตา จะหักร้างถางพงให้เป็นที่ทำนา ก็ใช้เพียงมีดพร้า กับจอบขุดดิน
        กว่าจะเสร็จ ต้องเหนื่อยกันเป็นเดือน มารุ่นหลาน แค่จ้างรถไถ ดันเพียงวันสอง
        วัน งานก็เสร็จเรียบร้อย

       หมายเหตุเพิ่มเติม
       คนระยอง ซึ่งอยู่อีกฟากหนึ่งของอ่าวไทยจะใช้คำว่า หักนา ในความหมายเดียว
       กัน  - ข้อมูลอ้างอิง สำนักงานวัฒนาธรรมจังหวัดระยอง

หันเดี้ยน    (ก.)  หมุนติ้ว  

หัว  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น ฮั้ว ) 1. (น.)  ส่วนบนสุดของร่างกายของคนหรือ
       สัตว์; ส่วนของพืชพันธุ์บางอย่าง ตอนที่อยู่ใต้ดิน, ส่วนของสิ่งของที่อยู่ข้างหน้า
       หรือข้างต้น หรือแรกเริ่ม  (ความหมายตรงกันกับความหมายในภาษาไทยภาค
       กลาง)
       2. (ก.)  หัวเราะ     " หัวคิกคัก " - หัวเราะคิกคัก

หัวขี้แตระ  (น.)พื้นที่บริเวณในป่าพรุที่น้ำท่วมไม่ถึงแต่มีน้ำล้อมรอบ   ในหน้าแล้ง
        หากมีไฟไหม้จนโล่งเตียนไปทั้งป่า จะมองเห็นผืนป่าพรุ มีโคกเล็กๆ ตะปุ่ม
        ตะป่ำไปทั่ว โคกเล็กๆที่เห็นมากมายนั้น คนไทยถิ่นใต้(สงขลา)เรียกว่า หัวขี้
        แตระ

       ( ข้อสังเกตุ :  ในภาษาถิ่นจังหวัดระยอง ภาคตะวันออกของไทย มีคำที่คล้าย
       กัน คือ  หัวขี้แต้    คนระยองใช้ในความหมาย  ดินที่เป็นก้อนแข็งตามท้องทุ่ง
       ท้องนา  เกิดจากขี้ไถไม่ละลาย คงอยู่เป็นก้อน มองเห็นตะปุ่มตะป่ำไปทั่ว )

หัวเขากร็อกแกร็ก  (ว.)   เข่าไม่ค่อยแข็งแรง  ลุกเดินไม่ไหว หมดเรี่ยวหมดแรง
       (ที่บ้านวังพา ต.ทุ่งตำเสา อ.หาดใหญ่ มี เนินเขาลูกหนึ่งอยู่หลังหมู่บ้าน  ชื่อว่า
       โคกกร็อกแกร็ก ความหมายคือโคกนี้สูงชัน กว่าจะเดินขึ้นถึงบนโคกได้ หัวเข่า
        ดัง"กร็อกแกร็ก" หมดเรี่ยวหมดแรงไปเลย)

หัวคลก, หัวครก  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว ขล็อก) (น.)  มะม่วงหิมพานต์ 
         คนสงขลา จะเรียกมะม่วงหิมพานต์ ว่า   หัวคลก ( หัวครก)  และ  ยาร่วง
         คนภูเก็ต พังงา จะเรียกมะม่วงหิมพานต์ ว่า   กาหยู ,  กาหยี
         คนนราธิวาส จะเรียกมะม่วงหิมพานต์ ว่า     ม่วงแตแหร

หัวโค่ (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว โค่) (น.) โคตร, เหง้า,โคนของต้นไม้ที่
         อยู่ใต้ดิน, ต้นเดิมที่แตกกิ่งแขนง ออกเป็นหลายต้น
         " หัวโค่ไม้ไผ่ "   - ตุ้มของกอไผ่ ที่แตกหน่อออกมารอบทิศจนเป็นกอไผ่
         " หัวโค่ตายาย" (น.)โคตรเหง้าวงศ์ตระกูล, บรรพบุรุษที่สืบเชื้อสายลงมา

หัวจุก  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว จุก)  
          1. (น.) " นกกรงหัวจุก " - นกปรอดหัวโขน
          2. (น.)  " หัวจุกหย่านัด "   -  จุก , ส่วนยอด ของผลสับปะรส
          3. (น.)  " ส้มหัวจุก "         -   ส้มพันธุ์หนึ่ง ของอำเภอจะนะ สงขลา  
          4. (น.)  " หัวจุกโนรา "    -   หนุ่มๆ นักแสดงมโนราห์ในสมัยก่อนที่ สาวแก่
         แม่หม้าย(แม่ยก)หลงไหล  คำนี้ปัจจุบันมักจะใช้เป็น "บ้าหัวจุก"หมายถึงการ
         ที่คนแก่(ทั้งหญิงและชาย) ชอบเด็กหนุ่มเด็กสาว ยอมทุ่มเงินปรนเปรอ โดยที่
         ไม่ได้ผลอะไรตอบแทนเลย

หัวฉอก (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว ช้อก)  (ว.)  ศีรษะเถิก

หัวชัว     (น.)  ไมโครโฟน

หัวเช้า  (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว ฉ่าว ) (ว.) เวลาเช้า - เวลาที่ตะวันเพิ่งขึ้น
          พ้นขอบฟ้า  ( คำนี้มักใช้คู่กับคำว่า  หวันเย็น - ตะวันใกล้จะตกดิน )

หัวนอ (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น  ฮั้ว นอ )  (น)  ปลายของตง(ไม้เครื่องเรือนที่
         วางทับบนรอดสำหรับวางพื้น หรือฟาก)

-    ก.      =    กริยา        ว.    =     วิเศษณ์ (คุณศัพท์หรือกริยาวิเศษณ์)

     น.      =    นาม          ส.    =     สรรพนาม

     สัน.    =    สันธาน      บ.    =     บุรพบท       อ.    =     อุทาน