ภาษาไทยถิ่นใต้ (ภาษาใต้) :
กรณีศึกษาภาษาสงขลา ( หมวด - อ     )

อ 

อวม  (ก.)  ครอบครองไว้ก่อน, ยึดเป็นเจ้าของไว้ก่อน

ออกคราว  (ก.) (ว.)  เป็นคำที่ใช้เรียกแมวตัวผู้ ที่ออกไปเที่ยวหาแมวสาวและมักจะ
        หายไปนานเมื่อหมดฤทธิ์ก็จะกลับบ้านมาหาเจ้าของ ด้วยอาการที่อิดโรยแมวตัวผู้
        ลักษณะนี้เรียกว่าแมวคราว การเที่ยวเตร่ทิ้งบ้านไปจีบแมวสาวเรียกว่า ออกคราว
        คำว่า ออกคราว นี้มักใช้เปรียบเปรย หนุ่มเจ้าชู้ที่ชอบหายหน้าหายตา ไม่อยู่บ้าน
        จนเพื่อนฝูงตามหาไม่เจอ

อดสา   (สำเนียงสงขลาออกเสียงเป็น อ็อดซ้า  )(ก.)อุตส่าห์, พยายาม
       ( คำนี้ ในสำเนียงไทยถิ่นใต้-สงขลา จะแปลงเสียงสระอุ  เป็นเสียงสระเอาะ  )

อ้อร้อ  (ก.)แสดงออกในเรื่องทางเพศมากเกินไป,เจ้าชู้, แสดงกิริยาอาการยั่วยวน
        ผู้ชายจนเกินพอดี   ( คำนี้เป็นคำเฉพาะที่ใช้กับผู้หญิงมีความหมายในเชิงลบ และ
        เป็นคำที่ใช้ ด่าว่าผู้หญิง  ไม่ใช่คำชม )

อะโดย, อะโตย   (อ.)  คำแสดงอาการเจ็บปวด
        "อะโดย ,  อะดุย" คำนี้จะใช้เฉพาะอาการเจ็บนิดๆ เจ็บไม่มากหรือเป็นคำที่ใช้
        ครวญครางแสดงถึงความเจ็บปวด
        "อะโตย,  อัดโตย" เป็นคำอุทานใช้แสดงอาการเจ็บปวดมากหรือเจ็บปวดทันที
        ทันใด
      (กล่าวกันว่า คำๆ นี้ใช้กันตั้งแต่ปักษ์ใต้ของไทย ลงไปจนถึงเกาะชวา อินโดนีเซีย)

อัง   (ว.)  (พูด) ติดอ่าง    " แหลงอัง "   -  พูดติดอ่าง 
       (ก.)  นําไปใกล้ ๆ ไฟ เพื่อให้ร้อนหรือบรรเทาความหนาว หรือหมายถึงอาการที่
       คล้ายคลึงเช่นนั้น เช่น เอามืออังหน้าผาก ดูว่าร้อนหรือไม่

อา โย้ะ  (ว.) เป็นประจำ บ่อยครั้ง  ( มักใช้ในความหมายเชิงลบ  ตัดพ้อต่อว่า )
        คนจน เสดสา อา โย้ะ - คนจน(ก็ต้อง)ทุกข์ยากลำบากเป็นประจำ(อยู่แล้ว)
        หลวงไข่ ทำไหร เบล่อๆ อา โย้ะ  -  พี่ไข่ทำอะไร บ้าๆอยู่ เป็นประจำ

อาก  (ก.) พูดมากแต่ไม่ทำ,  ดีแต่พูด
        " บ่าวไข ได้อาก วันๆไม่ทำไหร " -  พี่(น้อง)ไข่ ได้แต่พูด วันๆไม่ทำอะไรเลย
        " พี่แดง แหลงอากๆ  ทำเป็นหรอย  แต่พอเมียแกมา พี่แดงกะเงียบกิบ "
         - พี่แดง พูดเสียงดัง ทำเป็นเก่ง แต่พอเมียมาถึง  พี่แดงก็เงียบกริบ

อาด   (ก.)  อยาก,  ต้องการ  ( ถือเป็นคำหยาบ มักใช้ในความหมาย ความต้องการ
         ทางเพศ )

อาน   (ว.) เป็นหมัน  มักใช้เรียกกับสัตว์ 
            ฮัวอาน   -   วัวตัวเมียที่เป็นหมัน
        ( วัวในภาษากรุงเทพปัจจุบัน คือ งัว ในภาษาเก่าในสำเนียงถิ่นใต้จะใช้เสียง ฮ
        แทนเสียง ง  ดังนั้น  ฮัว ในสำเนียงใต้  ก็คือ  วัว )

อำอุย  (ว.)  ลางเลือน  มองเห็นไม่ชัด   มักใช้กับแสงจันทร์ที่ขมุกขมัว ตัวอย่างเช๋น
        " เบอะเดือนมันอำอุย  แล้ว อิ เห็นหน้าโจรได้ชัด ผรื่อ เล่า " 
        เพราะแสงจันทร์มันขมุกขมัว  แล้วจะเห็นหน้าโจรชัดเจนได้อย่างไรเล่า

อิ,  อี,   อี้      (ว.)   จะ , กำลังจะ   
        มึ้ง อิ ไส่   -  มึงจะทำไม    ( ไส่  ก็คือ  ทำไม ในภาษาไทยมาตรฐาน )
        มึ้ง อิ ไส่ กู นิ    -  มึงจะทำอะไรกู
        (ไทยถิ่นใต้-สงขลา โดยทั่วไป จะใช้คำว่า  อิ  ในความหมาย จะ  เฉพาะในเขต
        เทพา สะบ้าย้อย และสามจังหวัดชายแดนจะออกเสียงเป็น  จิ  ในถิ่นใต้บางท้อง
        ถิ่น จะออกเสียงเป็น  ติ )

อิ หลก ฉกเฉ็ก,  อิ หล็อกฉ้อกแฉ็ก,  หล็อกฉ้อกแฉ็ก (ว.) เรื่องธรรมดา เรื่องเบ็ด
         เตล็ดเรื่องทั่วไป คำนี้มักใช้ขยายความ หรือต่อท้ายเรื่องที่สำคัญ ตัวอย่างเช่น
            " หนังสือเรื่อง ไหว้ลายลักษณ์ และ อิ หลก ฉกเฉ็ก "
         ความหมายคือ  " หนังสือเรื่อง ไหว้ลายลักษณ์ และ เรื่องเบ็ดเตล็ดทั่วไป "

          ความหมายของคำว่าอิ หลก ฉกเฉ็กจะใกล้เคียงกับคำว่า สกเส็ก ซึ่งหมายถึง
          เรื่องทั่วไปเช่นกัน  แต่คำว่า สกเส็ก จะเน้นไปในทางเรื่องทั่วไปที่ไร้สาระ เรื่อง
          ที่หยุมหยิม

อีม    (ก.) ยืม   " อีมเบี้ยก่อน สักร้อย เดี๋ยว ต่อเช้า อิเอามาให้ "  ความหมายคือ
         ยืมตังค์ก่อนสักร้อย เดี๋ยว พรุ่งนี้เช้า จะเอามาคืน

อุก    (ก.)  ปล้น   ( เปรียบเทียบกับวลีในภาษากรุงเทพฯ คือ  อุกชิงวิ่งราว )

อุง  (ออกเสียงเป็น อุ๋ง) (น.) ชันนะรง, ชันโรง  - แมลงจำพวกผึ้ง ตัวเล็กๆไม่มี
          เหล็กไน มักอาศัยทำรังในโพรงไม้และมีน้ำหวานเช่นเดียวกับผึ้ง "รังอุง" จะมี
          ชันและขี้อุง   ดังนั้นเวลาจะกินน้ำผึ้งอุง   ถ้ามีขี้อุงผสมอยู่ น้ำผึ้งจะมีรสหวาน
          อมเปรี้ยว  (อีสานเรียกผึ้งชนิดนี้ว่า แมงขี้สูด)

เอม    (ว.)   อิ่ม    
          " กินข้าวเอม แล้วม้าย ? "  =  กินข้าวอิ่ม  หรือยัง ?

เอ็นจม,  เอ็นเชาะ (ว.) เส้นขัด, เส้นพลิก (อาการที่เลือดลมเดินไม่สะดวก จำเป็นต้อง
         หาหมอนวดจับเส้น )

เอาเหลย   (ก.) อยากได้อีก   ขอเพิ่มอีก 
                 เอา เหลย ม้าย        -  เอาอีกมั้ย
                 เอาข้าว เหลย ม้าย   -  เอาข้าวอีกมั้ย

เอาะ  (น.)  ต้นคูน(พืชตระกูล บอน)  ก้านใบใช้เป็นผักแกงส้ม หรือเป็นผักเหนาะจิ้มน้ำ
        ชุบ ในปักษ์ใต้บางถิ่น จะเรียกว่า อ้อดิบ
        (ว.)  คำอุทาน แสดงถึงความแปลกใจ    (เช่นเดียวกับคำว่า   เอ๊ะ  ในภาษาไทย
        ภาคกลาง )

เอิด  (ก.)   เกเร เหลิง  คิดว่าตัวเองแน่ ตัวเองเก่ง  (จึงมองข้ามคนอื่น)
      

เอิน  (ว.) อื่น,  ต่างออกไป,  นอกออกไป
         " ไม่เอา !  นุ้ยไม่เอาเสื้อตัวนี้  นุ้ยเอาตัวเอิน "
         " ไม่เอา !  หนูไม่เอาเสื้อตัวนี้  หนูเอาตัวอื่น "

เอิ้น  (ก.)  สะอื้น, ถอนใจสะท้อนเป็นระยะๆ เนื่องจากร้องไห้มากหรือเสียใจ ระทมใจ

เอียด    (ว.) ขนาดเล็ก ,  ตัวเล็ก
      "  ไส่ไม่พาไอ้ตัวเอียดมากัน " -  ทำไมไม่พาไอ้ตัวเล็กมาด้วย

เอือด  (ว.) ลักษณะคนที่เหงื่อออกมาก หรือใช้อธิบายความรู้สึกที่เหนียวตัว ก็ได้
       "  เอือดเหมือนเรือเกลือ "

เอือน (ก.)   เอียน อาการที่เหม็นเบื่อ (กินอาหารไม่ลง)

เอย   (ก.) เรอ,  อาการที่ลมในกระเพาะออกทางปาก

โอง   1. (น.) พะอง, ไม้ไผ่ลำเดียวที่ใช้พาดขึ้นต้นไม้ต่างบันได  ซึ่งมีแขนงไม้ไผ่ที่ยื่น
        ออกเป็นระยะทั้งสองข้าง สำหรับเท้าเหยียบ
        2. (น.) โอ่งใส่น้ำ

โอ้ รด  คำเปรียบเทียบเชิงตำหนิ  คนที่ลืมตัวคิดว่าตัวเองเหนือคนอื่นและชอบใช้คำ
         พูดที่อวดดี อวดเก่งเกินจริง

ไอ ยะ ,  ไอ ยา ล่ะ ก๊ะ  (ว.) คำอุทานแสดงความประหลาดใจของคนไทยถิ่นใต้
         ( คำนี้น่าจะมาจากคำอุทานว่า ไอ้หยา ในภาษาจีน )
               ไอ ยะ  น่ารักจ้าน     -  โอ โห  น่ารักจังเลย
               ไอ ยา ล่ะ ก๊ะ  สาวรำวงคืนนี้สวยจังหู  - โอ โห สาวรำวงคืนนี้สวยจังเลย

ไอ้คอ,  ไอ้เฒ่า    (น.)  เพื่อนรัก,  เพื่อนเกลอ

ไอไหร,  ไหร   (ว.)  อะไร  
           ไอไหร หล่าว    -  อะไรอีก
           ไอไหรโฉ้        -  อะไรก็ไม่รู้      ( ใครโฉ้   - ใครก็ไม่รู้ )
         ไม่รู้ไอไหรโฉ้อยู่ใต้ต้นแซะ นั่งคุ่มๆตาแดงๆ  - ไม่รู้อะไร อยู่ใต้ต้นแซะ นั่ง
                                         ตะคุ่มๆ ตาแดงๆ

     ก.      =    กริยา        ว.    =     วิเศษณ์ (คุณศัพท์หรือกริยาวิเศษณ์)

     น.      =    นาม          ส.    =     สรรพนาม

     สัน.    =    สันธาน      บ.    =     บุรพบท       อ.    =     อุทาน